Za co odpowiada tarczyca i gdzie się znajduje?
Budowa: tarczyca znajduje się w przedniej, dolnej części szyi i jest jednym z największych gruczołów wydzielania, ważącym średnio ok. 30 g. W skład prawidłowo zbudowanego gruczołu, przypominającego kształtem dużą literę „H”, wchodzą dwa identyczne płaty oraz łącząca je wąska, poprzecznie ułożona cieśń. Warto wiedzieć, że tarczyca jest wysoce unaczyniona i może się powiększać m.in. u kobiet w ciąży.
Kluczowe funkcje tarczycy to wydzielanie hormonów, mających wpływ na procesy metaboliczne, zachodzące w organizmie. Hormony tarczycy to: tyroksyna (T4), trójjodotyronina (T3) i kalcytonina. Wytwarzanie tych substancji odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Hormony tarczycy są wydzielane na skutek pobudzenia gruczołu przez hormon TSH (wydzielany przez przysadkę mózgu). Proces wydzielania TSH jest z kolei hamowany przez hormony tarczycy (3).
Najczęściej występujące schorzenia tarczycy
Wśród schorzeń tarczycy możemy wyróżnić trzy najczęściej występujące rodzaje dolegliwości.
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy to – w dużym uproszczeniu – obniżenie wydzielania jej hormonów, połączone z podwyższonym poziomem hormonu TSH. Permanentne uczucie zmęczenia, senność, zauważalna suchość skóry i łamliwość paznokci, wzrost masy ciała, intensywne odczuwanie zimnej temperatury, obrzęki twarzy i powiek, obecność tzw. woli tarczycowych – to wybrane objawy, mogące towarzyszyć temu schorzeniu. Niedoczynność gruczołu towarzyszy najczęściej osobom:
- z zapaleniem tarczycy,
- z chorobą Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy),
- po operacji chirurgicznej gruczołu tarczycowego,
- poddanym leczeniu jodem radioaktywnym,
- poddanym radioterapii szyi.
Leczenie choroby polega na regulacji wydzielania hormonu TSH poprzez podanie L-tyroksyny a terapia trwa od 4 do 6 tygodni (3).
Nadczynność tarczycy
Nadpobudliwość i nerwowość, niska tolerancja wysokich temperatur, nadmierna potliwość, niski przyrost masy ciała, zaburzenia rytmu serca, w niektórych przypadkach tzw. wytrzeszcz gałek ocznych lub widoczne wole tarczycowe – to zestaw objawów, mogących wskazywać na obecność nadczynności tarczycy. W tym wypadku podwyższony jest poziom TSH a poziom wydzielanych przez tarczycę hormonów jest obniżony.
Schorzenie występuje najczęściej z u osób:
- z chorobą Gravesa-Basedowa (choroba autoimmunologiczna),
- z wolami guzkowymi tarczycy,
- z gruczolakiem tarczycy.
Nadczynność może być leczona – zależnie od przyczyn i zakresu choroby – farmakologicznie, radiojodem lub metodą chirurgiczną (gruczoł tarczycowy jest usuwany w całości).
Nowotwory tarczycy – rodzaje, przyczyny
Nowotwory tarczycy występują stosunkowo rzadko. Według danych statystycznych częściej chorują kobiety, ryzyko zachorowania jest też większe w grupie wiekowej 60+. Szacuje się, że prawie 90% zmian chorobowych w obrębie tarczycy to zmiany łagodne, niezłośliwe. Rak tarczycy może wykształcić się z komórek pęcherzykowych tarczycy lub tzw. komórek C. Rodzaje nowotworów tarczycy (2, 3):
- rak zróżnicowany brodawkowaty – występuje często (ok. 60% nowotworów złośliwych tarczycy), może dawać przerzuty do węzłów chłonnych; ma dobre rokowania,
- rak zróżnicowany pęcherzykowy – występuje stosunkowo rzadko,
- rak rdzeniasty – pochodzi z tzw. komórek C tarczycy, może być dziedziczny,
- rak anaplastyczny – niezróżnicowany, występuje bardzo rzadko; wymaga intensywnej, złożonej terapii.
Przyczyny powstania nowotworu tarczycy są zróżnicowane i mogą obejmować: czynnik genetyczny (genetyczna skłonność do zachorowania), płeć (kobiety chorują częściej), wiek, wpływ promieniowania jonizującego (np. u młodych osób po radioterapii; w przypadku dorosłych pacjentów z terenu Polski istotnym jest także wpływ katastrofy w Czarnobylu), wpływ przebytych wcześniej schorzeń tarczycy (1).
Nowotwory tarczycy – objawy
Problemy z szybką i skuteczną diagnostyką raka tarczycy wynikają m.in. z trudności rozróżnienia objawów zmian łagodnych od złośliwych. Co istotne, małe guzki tarczycy nie są wyczuwalne i mogą nie dawać żadnych objawów. Pierwsze objawy raka tarczycy, zauważalne przez chorego, to najczęściej (3):
- obecność wyczuwalnego guzka tarczycy (pojedynczego lub mnogiego),
- powiększenie węzłów chłonnych,
- zmiana barwy głosu, chrypka, kaszel, problemy z mówieniem,
- bolesność przedniej części szyi,
- problemy z przełykaniem,
- duszności, problemy z oddychaniem.
Guz tarczycy – czy to już rak?
Pojawienie się wyczuwalnego guzka tarczycy budzi zrozumiałe obawy, szczególnie wtedy, gdy mamy w rodzinie osobę dotkniętą jakimkolwiek schorzeniem tego gruczołu. Obawy przed diagnozą i długotrwałym procesem leczenia są jedną z przyczyn opóźnienia decyzji o konsultacji lekarskiej (2). Dobrą informacją dla chorych może być fakt, że w większości przypadków (ok. 90%) wykrywane zmiany tarczycy to guzki łagodne.
W przypadku wczesnego zdiagnozowania zmiany złośliwej, rokowania dla większości pacjentów (w zależności od rodzaju nowotworu) są bardzo dobre. Operacje guzków tarczycy wykonywane w specjalistycznych centrach chirurgii (sprawdź zakres zabiegów: chirurgia-onkologia.com.pl), dają szansę na pełny powrót do zdrowia i uniknięcie ewentualnych powikłań. Leczenie zmian nowotworowych (i dalsza rehabilitacja) to skomplikowany, długotrwały proces – stąd konieczność jak najszybszego, precyzyjnego rozpoznania typu guzka.
Diagnostyka nowotworów tarczycy
Część pacjentów udaje się na konsultację po samodzielnym zauważeniu obecności guzka. Zmiana może być widoczna jako zgrubienie w części przedniej szyi lub jako guzek wyczuwalny dopiero pod wpływem dotyku. Lekarz rozpocznie diagnozę od wywiadu z pacjentem (przebyte choroby, wywiad rodzinny). W następnej kolejności wykonuje się dokładne badania fizykalne i USG tarczycy. Przy podejrzeniu złośliwości guza lekarz zleci wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC) – czyli pobranie komórek guzka igłą o niewielkiej średnicy. Pobrany materiał jest następnie badany pod mikroskopem (3).
Jeżeli rozpoznano nowotwór złośliwy, zlecane są kolejne badania m.in. scyntygrafia z użyciem jodu-131 (pozwala z dużą dokładnością wykryć ewentualne przerzuty) oraz badanie poziomu stężenia wybranych hormonów (T3, T4, TSH). W niektórych przypadkach pełne rozpoznanie typu nowotworu jest możliwe dopiero po zabiegu operacyjnym (2).
Rak tarczycy – metody leczenia i rokowania
W większości przypadków podstawową metodą leczenia nowotworów tarczycy jest zabieg chirurgiczny. Zasięg zabiegu zależy od typu nowotworu, stopnia zaawansowania zmiany, wieku pacjenta i innych, dodatkowych czynników. Najczęściej usuwa się cały gruczoł a w niektórych przypadkach (przerzuty) także szyjne węzły chłonne (3). Operacja częściowa (usunięcie fragmentu tarczycy) odbywa się zazwyczaj w celu uzyskania materiału niezbędnego do potwierdzenia typu nowotworu. Po potwierdzeniu złośliwości guza konieczną będzie powtórna operacja (2). Po usunięciu tarczycy pacjent jest poddawany dalszej terapii farmakologicznej (koniecznym będzie stałe uzupełnianie optymalnego poziomu hormonów).
Leczenie tzw. radiojodem stosuje się w przypadku rozpoznania nowotworu zróżnicowanego – może być to leczenie uzupełniające lub podstawowe (np. gdy pojawiają się przeciwwskazania do zabiegu chirurgicznego). W niektórych przypadkach (przy nowotworze anaplastycznym) stosuje się także radioterapię jako leczenie uzupełniające.
Rokowania nowotworów tarczycy zależą od: typu nowotworu, stopnia zaawansowania choroby, wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta, reakcji organizmu na leczenie. Największą wyleczalność przypisuje się (oprócz zmian łagodnych) leczeniu zróżnicowanych nowotworów tarczycy, najwyższą skuteczność – metodzie chirurgicznej (przy całkowitym usunięciu gruczołu). Najbardziej wymagającym w leczeniu są nowotwory anaplastyczne tarczycy (najniższa wyleczalność spośród guzków tarczycy), ale ich występowanie jest bardzo rzadkie.
Źródła:
(1) Budlewski T, Franek E. Diagnostyka obrazowa chorób tarczycy. Choroby Serca i Naczyń. 2009;6(1):37-41
(2) Łukieńczuk T, Dawiskiba J, Rychlewski D. et al. Rak tarczycy — postępy w diagnostyce oraz taktyce i technice chirurgicznej w okresie ostatnich 10 lat. Chirurgia Polska. 2003;5(3):155-163
(3) Ponichtera A, Borowiak E. Choroby tarczycy jako poważny problem medyczny w Polsce. Problemy Pielęgniarstwa. 2008;16(1,2):192-198