Choroba sieroca – podstawowe informacje, przyczyny, objawy

Choroba sieroca, inaczej nazywana hospitalizmem lub nieorganicznym zespołem opóźnienia rozwoju, to zespół poważnych zaburzeń psychicznych u dziecka, które w głównej mierze są spowodowane brakiem więzi i kontaktu z najbliższymi, szczególnie z matką. Choroba ta może dotyczyć nie tylko dzieci, które straciły najbliższych, ale także tych, które doświadczają problemów z utrzymaniem prawidłowych relacji w swoich biologicznych rodzinach. Choroba sieroca to bardzo poważna dolegliwość, ponieważ ma wpływ na życie człowieka od wczesnego dzieciństwa aż do końca jego życia.

Duży wpływ na odkrycie i zbadanie choroby sierocej mieli dwaj naukowcy: John Bowlby oraz René Spitz, który jest autorem pracy poświęconej wychowywaniu dzieci w trudnych warunkach instytucjonalnych i więziennych. To właśnie tym badaczom zawdzięczamy wprowadzenie terminu „hospitalizm” do słowników.

Czynniki wywołujące chorobę sierocą

Do najważniejszych czynników, które mają wpływ na wystąpienie zaburzeń, zaliczamy uczucie odtrącenia, brak przywiązania do najbliższych członków rodziny lub opiekunów, a także zanik prawidłowych więzi spajających rodzinę dziecka. Najważniejszy dla budowania właściwych relacji między dzieckiem a matką lub opiekunem jest okres, kiedy dziecko znajduje się w wieku 3-4 lat. Jeśli w tym czasie dziecko zostanie pozbawione poczucia bezpieczeństwa i nastąpi zerwanie lub osłabienie więzi z najbliższymi, istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia problemów i zaburzeń na późniejszym etapie jego życia.

Dlatego właśnie tak ważne jest, by od najmłodszych lat utrzymywać bliski kontakt z dzieckiem i zapewniać mu możliwie najlepszą opiekę. Pamiętajmy także, że choroba sieroca nie zawsze jest spowodowana brakiem opiekuna, grozi ona także dzieciom, których rodzice spędzają przeważającą część czasu w pracy lub którzy musieli na pewien okres opuścić dziecko, na przykład udając się na emigrację zarobkową. Innymi ważnymi czynnikami, które mogą mieć wpływ na wystąpienie choroby sierocej są na przykład chłód emocjonalny i nieumiejętność okazywania uczuć przez rodziców lub opiekunów, jak również uzależnienia i schorzenia występujące wśród osób znajdujących się w najbliższym otoczeniu dziecka.

Choroba sieroca – szczegółowa charakterystyka, najważniejsze objawy

Najważniejszym i najbardziej rozpowszechnionym objawem choroby sierocej jest charakterystyczne kiwanie się w przód i w tył, które może trwać nawet przez wiele godzin. Taki rodzaj ruchu wywołuje w dotkniętych chorobą sierocą poczucie bezpieczeństwa i szczęścia. W przebiegu choroby wyróżnia się najczęściej cztery etapy:

• Etap protestu – w tej fazie opuszczone dziecko domaga się niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania opieki i czułości – często płacze, krzyczy, pragnie za wszelką cenę zwrócić na siebie uwagę. Z czasem zachowanie staje się bardziej agresywne lub odwrotnie: następuje utrata zainteresowania światem zewnętrznym. Na tym etapie u dziecka mogą wystąpić problemy ze snem lub zaburzenia układu pokarmowego.
• Etap rozpaczy – w fazie rozpaczy osoba dotknięta chorobą sierocą staje się smutna, apatyczna, zaczyna doświadczać coraz większego lęku. Mogą pojawić się problemy somatyczne, dziecko chudnie, przestaje rosnąć, często występują moczenia nocne, a organizm staje się osłabiony i podatny na infekcje. To właśnie na tym etapie pojawiają się tak zwane „automatyzmy ruchowe”, czyli wspomniane już wcześniej kiwanie się w przód i w tył, ssanie kciuka lub nawet przytulanie się do obcych osób.
• Etap wyobcowania/zobojętnienia – na tym etapie chory staje się pozornie bardzo spokojny, spokój wynika jednak z odczuwanego lęku i jest konsekwencją zamknięcia się w sobie. Pacjent w fazie zobojętnienia zaczyna unikać kontaktu z innymi ludźmi, jest bierny i apatyczny, zanika mimika jego twarzy, często błądzi wzrokiem po ścianach i suficie (tak zwane „sumitowanie”). W tej fazie nie ma żadnych objawów somatycznych, można jednak zauważyć pewne zahamowanie rozwoju psychicznego.

Jak radzić sobie z chorobą sierocą?

Z uwagi na to, że skutki choroby sierocej utrzymują się przez całe życie człowieka, bardzo trudno choćby częściowo je odwrócić. Dziecko cierpiące na chorobę sierocą powinno trafić pod opiekę psychologa i zostać poddane indywidualnej psychoterapii psychoanalitycznej lub psychoanalizie. Efekty tego typu terapii zależą od wielu czynników, ważną rolę pełni tu przede wszystkim zaangażowanie rodziców oraz indywidualny poziom odporności każdego pacjenta. Leczenie choroby sierocej to długi i powolny proces, wymagający wielkiego wysiłku od każdej ze stron. Pacjent powinien być stale zapewniany, że jest kochany i akceptowany, musi czuć się bezpieczny wśród osób ze swojego środowiska.

Konsekwencje choroby sierocej dla osób dorosłych

U osób, które w dzieciństwie cierpiały na chorobę sierocą, mogą utrzymywać się problemy emocjonalne o różnym nasileniu. Wielu pacjentów ma problemy z zaangażowaniem się w stały związek z drugim człowiekiem, pragnienie bycia kochanym i bezpiecznym walczy w nich z bardzo silnym lękiem przed przywiązaniem.

Warto wspomnieć, że choroba sieroca zwiększa ryzyko wystąpienia u pacjenta także zaburzeń osobowości, na przykład typu borderline. Osoby dotknięte hospitalizmem mogą w dorosłym życiu przejawiać oziębłość uczuciową, obojętność i bierność. Ryzyko wystąpienia depresji jest u nich także znacznie większe niż w przypadku zdrowych osób. Istnieje także udowodniony związek pomiędzy chorobą sierocą a skłonnością do zachowań agresywnych i wchodzeniem w konflikty z prawem na późniejszym etapie życia. Mając na uwadze, jak silne i długotrwałe mogą być skutki choroby sierocej, pamiętajmy, bo poświęcać najmłodszym jak najwięcej uwagi i miłości.