Brzoza brodawkowata nazywana jest też brzozą białą, gruczołowatą lub białą. Jest bardzo popularna w Azji i Europie, także w Polsce można ją spotkać w wielu regionach. Drzewo rośnie do 30 metrów wysokości. Charakterystyczne dla tych drzew jest to, że gdy są młode, to ich kora jest pomarańczowoczerwona, jednak z czasem robi się biała. Brzozę brodawkowatą chętnie sadzi się w ogrodach oraz parkach, bowiem dość dobrze znosi zanieczyszczenia i ma ogólnie małe wymagania siedliskowe.
Brzoza brodawkowata = drzewo życia
Od zarania dziejów ludzkość zna doskonałe właściwości brzozy brodawkowatej. Dlatego też nazywana jest drzewem życia. Jest uznawana za roślinę lecznicą. Liście drzewa mają w sobie mnóstwo związków czynnych np. witaminę C, olejek eteryczny, garbniki , flawonoidy czy trójterpeny. Do celów leczniczych mogą być stosowane zarówno liście, jak i pączki czy sok z drzewa.
Zdrowy sok brzozowy
Dużą popularnością cieszy się sok brzozowy. Jest to doskonałe źródło soli mineralnych, kwasów organicznych, aminokwasów, peptydów czy cukru inwertowanego. Sok brzozowy nazywany jest także oskołą. W medycynie ludowej używa się go jako środka przeciwnowotworowego.
Najbardziej wartościowych jest sok pozyskiwany z pnia brzozy. Doceniany jest jednak również sok wyciśnięty z młodych liści oraz pączków drzewa. Sok z pnia stosowany jest przy leczeniu np. reumatyzmu, zaś ten pochodzący z pączków ma działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.
Liście wiosny trzeba zbierać wiosną – muszą być jeszcze klejące się, lepkie. Należy je zrywać ręcznie i suszyć w temperaturze około 40 stopni. Liście brzozy najczęściej są wykorzystywane w celu leczenia dolegliwości związanych z drogami moczowymi. Przy niewydolności nerek oraz kamicy moczowe stosuje się różne napary i odwary, bowiem mają działanie oczyszczające i moczopędne. Dzięki nim z nerek usuwane są też potas i jony sodu
Świeży sok z brzozy jest z kolei zalecany podczas oczyszczania organizmu oraz przewlekłych chorobach układu moczowego. Dzięki niemu z organizmu są usuwane niepotrzebne składniki, bowiem ma działanie odtruwające. Dodatkowo wzmacnia organizm.
Dawniej sok z brzozy był stosowany m.in. do wyrobu octu, piwa czy syropu. Na początku lata zbierano liście i robiono z nich odwar. Taka mikstura była stosowana do barwienia tkanki oraz papieru na kolor żółty. Nawet sadzę uzyskiwaną z palenia brzozowej kory używano by zrobić farbę drukarską oraz czarny tusz. Obecnie najczęściej wykorzystuje się gałązki brzozowe, by zrobić miotłę.
Jak zdobyć sok z brzozy?
Można go oczywiście kupić w sklepach zielarskich, albo pozyskać samemu. W tym celu należy pień bądź gałęzie drzewa naciąć (dość głęboko). Trzeba to zrobić wczesną wiosną. Z niewielkiego pnia zdobędziemy około 5 litrów soku dziennie, zaś z dużych drzew nawet trzykrotnie więcej. Aby nie stracił swych leczniczych właściwości musi być trzymany w szklanych naczyniach, szczelnie zamknięty. Sok z brzozy jest też dobry do picia bez żadnych dodatków, ma bowiem słodkawy smak. Jest on bardzo zdrowy oraz pomaga w odchudzaniu, bowiem przyspiesza przemianę materii.
Niegdyś bardzo często robiono napary z pączków tego drzewa, aby leczyć reumatyzm, zapalenie węzłów chłonnych bądź na ogólne wzmocnienie organizmu. Nadają się one również do leczenia trądziku i łuszczycy (mają działanie przeciwzapalne).
Można też z liści brzozy zrobić płukankę do włosów, która sprawi, że staną się mocniejsze, lśniące i bardziej sprężyste.
Zastosowanie lecznicze liści brzozy
Liście brzozy to dosyć popularny surowiec zielarski, wchodzący w skład szeregu mieszanek ziołowych. Odznaczają się one dużą zawartością flawonoidów, bioaktywnych substancji, do których należą: rutozyd (znany skądinąd z popularnego preparatu – Rutinoscorbin), hiperozyd, kwercytryna, mirycetyna, kamferol, czy luteolina. Flawonoidy te nadają liściom brzozy właściwości moczopędne – pobudzają produkcję moczu (diurezę), a co za tym idzie wydalanie kwasu moczowego oraz pewnych jonów (sodowych, chlorkowych). Jako że nadmierne gromadzenie soli sodowej kwasu moczowego (którego nie należy mylić z mocznikiem – to dwa różne związki), w rozmaitych obszarach ciała, jest przyczyną dny moczanowej (podagry), nie może dziwić iż brzoza brodawkowata jest jednym z preparatów zielarskich zalecanych do leczenia tej choroby. Zwiększenie diurezy jest zazwyczaj pożądane w przypadkach kamieni nerkowych.
Picie napojów przyrządzonych z liści brzozowych jest ponoć szczególnie korzystne w przypadku kamieni moczanowych (powstających na skutek wytrącania się w przewodach nerkowych soli kwasu moczowego). Preparaty takie mogą przyczyniać się do eliminacji obrzęków, powstających na skutek zatrzymania elektrolitów w organizmie. Z innych ważnych składników liści brzozy wymienić należy: kwasy – chlorogenowy, p-kumarowy, kawowy, askorbinowy, garbniki katechinowe, czy też pewne triterpeny. Jak widać preparaty uzyskiwane z tych liści mają dosyć złożony skład chemiczny, a ich składniki zapewniają im działanie przeciwutleniające, usuwające mikroorganizmy oraz przeciwzapalne. Z ich użyciem może zostać przeprowadzona tzw. „terapia płucząca” dróg moczowych, objętych infekcją i zapaleniem.
Również inne schorzenia, przebiegające z procesem zapalnym, mogą być leczone z wykorzystaniem liści brzozowych: łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry, trądzik młodzieńczy, a nawet cellulitis (zapalenie tkanki łącznej, którego nie należy mylić z cellulitem). Związki zawarte w liściach brzozowych działają ochronnie na komórki wątrobowe, dlatego spożywanie wytworzonych z nich preparatów może być korzystne dla osób, których wątroba uległa uszkodzeniu przez leki lub toksyny. Wykazują też one działanie napotne. Liście brzozy mogą być przyrządzone na trzy główne sposoby:
- Napar – po zalaniu jednej łyżki suszonych liści szklanką wrzątku, należy odczekać mniej więcej dziesięć minut
- Odwar – łyżka suszu powinna być gotowana około pięciu minut
- Sok – uzyskuje się przez wyciśnięcie ze zmielonych liści przez sito lub gazę
Kora brzozowa – znaczenie lecznicze i użytkowe
Kora brzozy jest zupełnie inna niż kora pozostałych drzew rosnących w naszym kraju. Przede wszystkim wyjątkowy jest jej kolor – jest ona biała. Składa się z dwu warstw, przy czym warstwa zewnętrzna może być łatwo oddzielona od wewnętrznej. Jeżeli z żywego drzewa zostanie zdjęta tylko warstwa zewnętrzna, bez naruszenia wewnętrznej, brzoza brodawkowata nie obumrze. Wewnętrzna warstwa kory brzozy to w istocie łyko – żywa tkanka odpowiedzialna za transport substancji odżywczych wzdłuż pnia drzewa.
Jest ona brana z drzew ścinanych w celu pozyskania drewna i zasadniczo jest jadalna, co bywało wykorzystywane w okresach głodu. Po wysuszeniu i zmieleniu może być dodawana do mąki i wykorzystywana do wypieku pieczywa. Olej wytworzony z tej tkanki ma korzystne działanie w schorzeniach, takich jak egzema i łuszczyca. W ziołolecznictwie i farmacji większe znaczenie wydaje się mieć zewnętrzna warstwa kory brzozowej. Jej biały kolor jest związany z obecnością dużej ilości betuliny, substancji zaliczanej do kategorii triterpenów. Wspólnie z innymi triterpenami (kwas betulinowy, lupeol) zdaje się ona wykazywać szereg korzystnych oddziaływań na organizm człowieka, przez co budzi coraz większe zainteresowanie świata nauki. Podejrzewa się, że wymienione związki hamują rozwój różnych rodzajów nowotworów.
Ponadto wykazują one działanie przeciwalergiczne, przeciwzapalne i przeciwbólowe. Triterpeny odznaczają się także działaniem antybakteryjnym, przeciwwirusowym i hepatoprotekcyjnym (chronią przed uszkodzeniami komórki wątroby). Ich podawanie na skórę może być korzystne w wielu dolegliwościach obejmujących powłoki ciała, takich jak odleżyny, otarcia, grzybica, trądzik, czy pęknięcia.
Brzoza brodawkowata: pączki i narośle
Oprócz wymienionych powyżej organów opisywanego drzewa, do celów medycznych wykorzystuje się także pączki, które mogą być odcięte od gałązek pobranych np. do wyrobu mioteł. Nie wykazują one raczej działania moczopędnego (mała zawartość flawonoidów), lecz działają przeciwzapalnie i napotnie. Rzecz ciekawa – zastosowanie w medycynie naturalnej znalazł też grzyb (guz brzozy) rosnący na omawianym drzewie: włóknouszek ukośny. Preparaty z tego ostatniego mogą mieć działanie hepatoprotekcyjne oraz wspomagać leczenie stanów zapalnych jamy ustnej lub dróg rodnych.