Fenyloketonuria – charakterystyka, objawy, dziedziczenie, leczenie

By Karolina Kulesza Last updated wrz 12, 2017 0

Fenyloketonuria, w skrócie PKU należy do chorób dziedzicznych. Charakteryzują ją nieprawidiłowa przemiana aminokwasu fenyloalaniny. Jej główną przyczynę stanowi zbyt niski poziom hydroksylazy fenyloalaninowej, czyli jednego z enzymów wydzielanych przez wątrobę. Skutkiem niedoboru enzymu jest podniesione stężenie fenyloalaniny we krwi i tkankach, co prowadzi do toksycznych objawów chorobowych. Objawy te mają niekorzystny wpływ na rozwój układu nerwowego, w związku z tym dochodzi do zaburzeń pracy mózgu, jego uszkodzenia i w końcu do upośledzenia umysłowego.

Charakterystyka fenyloketonurii

Jak wiadomo jednym z wielu składników odżywczych codziennie przez nas spożywanych są białka. Dzielą się one na białka pochodzenia roślinnego (białka zawarte w margarynie, ryżu czy ziemniakach) oraz białka pochodzenia zwierzęcego ( zawarte w rybach, mięsie oraz jajach). Charakteryzuje je budowa cząsteczkowa, można ją porównać do układu cegiełek w murze.. Po dostarczeniu białek do organizmu, musi on je przetrawić, a więc rozbić na mniejsze cząstki, które z czasem staną się częścią narządów i mięśni. Organizm osoby chorującej na fenyloketonurię nie posiada enzymu, który decyduje o rozkładzie fenyloalaniny. Uniemożliwia to przemianę fenyloalaniny w tyrozynę. We krwi chorego na fenyloketonurię pojawia się nadmiar fenyloalaniny oraz produktów jej niewłaściwej przemiany.

Tyrozyna w ludzkim organizmie odpowiada za: budowę hormonów tarczycy, hormonów rdzenia nadnerczy, wytwarzania barwników, budowy niektórych białek ustrojowych. W związku z niedoborem odpowiedniej ilości tyrozyny, organizm chorego dziecka przestaje poprawnie funkcjonować. Organizm przeciążony nadmiarem aminokwasu, musi znaleźć inną metodę na zniwelowaniu fenyloalaniny i przetwarza ją w: kwas fenylopirogronowy, fenylomlekowy i hydroksyfenylooctowy, czyli ketony ( od których pochodzi nazwa choroby). Początkowo kwasy pojawiają się we krwi, w późniejszym okresie ich obecność stwierdzana jest również w moczu. U większości chorujących – aż w 98% przypadkach, stwierdza się mutację w genie, który jest odpowiedzialny za kodowanie enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej. U nielicznych pacjentów mutacje dotykają genów kodujących enzymy związane z biosyntezą i metabolizmem kofaktora reakcji przemiany fenyloalaniny w tyrozynę.

Bezpośrednią przyczyną choroby jest mutacja genów na 12 chromosomie, które są odpowiedzialne za kodowanie systemu enzymów hydroksylacji fenyloalaniny. Naukowcy wyróżniają około 800 rodzajów mutacji w genach kodujących PAH, GTPCH, PTS,DHPR. Najwięcej z nich dotyczy aminokwasu PAH.

W Polsce współczynnik PKU wynosi 1 na 70 000 – co oznacza, że każdego roku rodzi się od 60 do 70 chorych na fenyloketonurię dzieci. Chorobę przekazują dziecku oboje rodziców. Co 46 osoba w naszym kraju może być zdrowym nosicielem PKU.

Dziedziczenie fenyloketonurii

W przypadku, kiedy zarówno ojciec jak i matką są nosicielami fenyloketonurii w 50% dziecko również będzie nosicielem, a w 25% będzie chore lub zdrowe. Bardziej optymistyczne prognozy przewiduje się, gdy tylko jeden z rodziców jest nosicielem, w takim wypadku dziecko na pewno nie będzie chore. Warto pamiętać, że każda ciąża niesie ze sobą ryzyko choroby, w związku z czym nawet, kiedy pierwsze dziecko urodzi się zdrowe, każde kolejne może być chore.

Kiedy na fenyloketonurię choruje kobieta w ciąży, prawdopodobieństwo występowania choroby u dziecka zależy w głównej mierze od genotypów rodziców i sposobu odżywiania przyszłej mamy. Zdrowe dziecko może urodzić się tylko wtedy, kiedy ojciec nie jest obciążony nosicielstwem zmutowanego genu. Jeżeli jednak jest nosicielem, szanse dziecka spadają do 50%.

Dzieci kobiety, która nie wystrzega się od spożywania produktów zawierających fenyloalaninę występuje ryzyko zespołu fenyloketonurii matczynej, czyli wady wrodzone obejmujące kończyny, serce, czy upośledzenie umysłowe, które jest skutkiem podwyższonego poziomu fenyloalaniny we krwi matki.

Objawy fenyloketonurii

Zaraz po urodzeniu oraz w pierwszych tygodniach życia, stan zdrowia dziecka nie zdradza żadnych przejawów występowania choroby. Fenyloketonuria daje o sobie znać o sobie znać dopiero około trzeciego miesiąca życia malucha, a jej objawy nasilają się w bardzo szybkim tempie. Są to między innymi:

Widocznie spowolniony rozwój psychoruchowy dziecka
Pojawienie się wysypek, drgawek, wymiotów lub gorączkowanie
Pojawienie się charakterystycznego „mysiego” zapachu u dziecka
Podwyższenie bądź zmniejszenie napięcia mięśniowego u malucha
Zaburzenia zachowania, nadpobudliwość
Problemy z koncentracją
Jasna karnacja, jasne włosy i błękitne oczy

Kiedy mamy do czynienia z nieleczoną lub późno leczoną fenyloketonurią, objawy to również:

Iloraz inteligencji, który nie przekracza zazwyczaj 50, często jest nawet trudny do określenia; występuje również niepełnosprawność intelektualna.
Padaczka; napady często trudno jest kontrolować również wtedy, gdy pacjent znajduje się pod stałą opieką lekarską
Niezrozumiała wymowa, a nawet całkowity brak mowy u pacjentów z najbardziej rozwiniętą chorobą
Problemy z poruszaniem się, w niektórych przypadkach chodzenie jest możliwe tylko z pomocą innych; zdarzają się przypadki, kiedy chorzy są skazani na leżenie.
Zaburzenia neurologiczne, drżenie kończyn, niezdarność ruchów,
Małogłowie
Wypryski skórne

Lekarze wyróżniają najczęściej pojawiające się u chorych na fenyloketonurię zaburzenia zachowań. Są to między innymi:

Nadpobudliwość, a co za tym idzie niekontrolowane napady złości
Agresja – kierowana zarówno w stronę innych osób jak i wobec siebie; samookaleczenia
Zachowania destrukcyjne
Problemy ze snem
Problem z koncentracją i dłuższym skupieniu uwagi na konkretnej czynności
Objawy autyzmu, na przykład: strach przed obcymi osobami lub nieznaną przestrzenią
Pojawienie się stanów psychozy

Leczenie fenyloketonurii

Leczenie w głównej mierze polega na usunięciu z diety produktów zawierających fenyloalaninę. Matka nie powinna karmić dziecka, nie należy podawać mu również mleka modyfikowanego, a jedynie specjalne produkty mleczne, dostosowane do potrzeb noworodków i niemowląt, u których stwierdzono fenyloketonurię. Dieta powinna zostać wprowadzona już w trakcie drugiego tygodnia po narodzinach dziecka. W dalszych etapach życia do jadłospisu chorego mogą wchodzić jedynie produkty, które zwierają znikomą ilość fenyloalaniny. Będą to zazwyczaj tłuszcze, a także określone owoce i warzywa. Szczególnie ważne jest, aby nie przekroczyć określonego procentu fenyloalaniny we krwi. Jej stężenie nie powinno przekraczać 350 µmol/l do ukończenia piątego roku życia oraz poniżej 600 µmol/l do końca dzieciństwa.

Ze względu na to, że mózg dziecka jest szczególnie wrażliwy na poziom fenyloalaniny, w okresie dzieciństwa przestrzeganie diety jest szczególnie istotne, gdyż od tego zależy czy dziecko będzie się prawidłowo rozwijało. Dietę mniej restrykcyjnie mogą potraktować osoby dorosłe, z wyłączeniem kobiet, które planują zajście w ciążę. Aby sprawdzić czy leczenie odnosi zdolność pożądane skutki, należy zbadać iloraz inteligencji, koncentracji i skupiania uwagi, a także koordynację wzrokowo-ruchową i szybkość przetwarzania danych.

Ważne jest, aby zdiagnozować chorobę w jak najkrótszym czasie i od razu rozpocząć leczenie. Wtedy rokowania są naprawdę pomyślne. Nie da się ostatecznie wyleczyć z fenyloketonurii, jednak można zdecydowanie poprawić jakość życia chorego, poprzez eliminację rozwoju objawów choroby. W związku z tym każdy noworodek w Polsce, po upływie czwartej doby od urodzenia przechodzi testy przesiewowe, które pozwalają ustalić ewentualną obecność choroby. Badanie opiera się na pobraniu kilki kropel krwi noworodka i umieszczeniu ich na specjalistycznej bibułce. W zależności od jej zabarwienia określa się brak lub obecność fenyloketonurii. Dalsze testy mają na celu ustalenie dokładnego stężenia fenyloalaniny we krwi niemowlaka.

Najwygodniejszym i najsensowniejszym sposobem na uniknięcie fenyloketonurii jest wykonanie badań genetycznych, na których podstawie można określić prawdopodobieństwo, że choroba będzie występowała u potomstwa.