Laktoza – czym jest i skąd jej nietolerancja

Laktoza to dwucukier występujący w mleku wszystkich ssaków, w tym również człowieka. Choć poziomem słodkości nie dorównuje sacharozie, to właśnie laktoza nadaje mleku lekko słodkawy smak. W jelicie cienkim, przy udziale enzymu zwanego laktazą, trawiona jest do glukozy i galaktozy i dopiero te dwa cukry proste wchłaniane są do krwioobiegu. Laktoza występuje w mleku, produktach mlecznych oraz niektórych przetworzonych produktach spożywczych. Powszechnie znana „alergia na mleko” najczęściej oznacza właśnie nietolerancję laktozy, czym innym jest natomiast alergia na białko mleka krowiego. Nietolerancja laktozy pojawia się zwykle u osób dorosłych jako nietolerancja wtórna lub nabyta, bardzo rzadko może natomiast występować nietolerancja wrodzona.

Objawy nietolerancji laktozy

W wyniku niedoboru laktazy lub jej zmniejszonej aktywności może dojść do wystąpienia nietolerancji laktozy. Objawia się ona dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi takimi jak:

• biegunka
• bóle brzucha
• wzdęcia
• uczucie przelewania się w brzuchu
• nudności

Nietolerancja spowodowana jest przedostawaniem się niestrawionego cukru do jelita grubego. Tam laktoza rozkładana jest przez florę bakteryjną m.in. do kwasu mlekowego i dwutlenku węgla, co prowadzi do wystąpienia objawów. Najczęściej nieprzyjemne konsekwencje występują po jednorazowym spożyciu od 5 do 10 gramów laktozy, czasem jednak występują przypadki nietolerancji ostrej, w której nawet niewielka ilość laktozy wywołuje wymienione wyżej objawy.

Uważaj! Zawsze czytaj etykiety produktów

Laktoza jest szeroko stosowana w przemyśle spożywczym. Czasem produkty które nie zawierają mleka mogą z różnych powodów zawierać dodatek laktozy.

Gdzie występuje laktoza

Przede wszystkim laktoza występuje w mleku wszystkich ssaków. Znajduje się również w większości przetworów mlecznych jak jogurty, kefiry i sery. Wyjątkiem są sery żółte, które laktozę zawierają w niewielkich ilościach. Laktoza występuje również w produktach cukierniczych jak ciasta, lody i czekolady. Dodawana jest do margaryn, zup i sosów instant oraz wielu innych produktów. Stosuje się ją również w przemyśle farmaceutycznym jako wypełniacz przy produkcji leków. Szerokie zastosowania laktozy sprawia, że osoby z ostrą nietolerancją powinny zawsze uważnie czytać etykiety stosowanych produktów, gdyż mogą one zawierać laktozę.

Przyczyny nietolerancji na laktozę

Nietolerancja laktozy może występować z różnych powodów. Można wymienić trzy główne przyczyny nietolerancji laktozy:

• genetyczny niedobór laktazy
• spadek aktywności laktazy z wiekiem
• choroba lub inne czynniki niszczące kosmki jelitowe

Ustalenie przyczyny nietolerancji jest ważne z punktu widzenia późniejszych kroków jakie należy podjąć. Osoby z genetycznym niedoborem laktazy cierpią na postać wrodzoną nietolerancji. Jest to stosunkowo rzadki przypadek. Osoby te najczęściej przejawiają ostrą nietolerancję laktozy i powinny całkowicie wykluczyć ją z diety. W przypadku spadku aktywności laktazy z wiekiem nietolerancja pojawia się stopniowo u osoby dorosłej i pogłębia się z czasem. Jeśli natomiast nietolerancja wywoływana jest przez inną chorobę lub z innych powodów, może ona zostać wyleczona całkowicie. Przykłady czynników wywołujących nietolerancję laktozy:

• choroba Leśniawskiego-Crohna
• choroba Duhringa
• nadużywanie alkoholu
• częste przyjmowanie doustnych antybiotyków
• pasożyty w przewodzie pokarmowym
• alergia pokarmowa na białko mleka krowiego

Lactofree Mleko bez laktozy

Leczenie nietolerancji na laktozę

W zależności od przyczyny i typu nietolerancji podejmuje się różne działania w celu leczenia nietolerancji laktozy. Osoby z nietolerancją wrodzoną niestety nie mogą liczyć na wyleczenie. W takim przypadku konieczna jest dieta całkowicie wykluczająca laktozę z jadłospisu i stosowanie jej do końca życia. Nietolerancja nabyta lub wtórna nie musi natomiast być tak ostra i nie zawsze wymaga pełnej rezygnacji z laktozy w diecie. Najczęściej wystarczy pilnować, by jednorazowo nie spożywać dawki laktozy większej niż 10g. W przypadku nietolerancji nabytej można doprowadzić do całkowitego wyleczenia usuwając przyczynę nietolerancji. Mniej popularnym sposobem ograniczania objawów nietolerancji laktozy jest doustne przyjmowanie dawki laktazy w trakcie spożywania produktów mlecznych.

Pamiętaj! Nietolerancja laktozy jest popularna wśród osób dorosłych

Szacuje się że około 30% dorosłych Polaków może cierpieć z powodu nietolerancji laktozy. Na szczęście większość przypadków to łagodna postać nietolerancji nie wymagająca radykalnych zmian w diecie.

Dieta bez laktozy

Dietę bez laktozy stosuje się u osób z ostrą nietolerancją laktozy. Dieta taka wyklucza spożywanie mleka, przetworów mlecznych jak sery czy jogurty a także niektórych produktów zawierających laktozę jak na przykład zupy instant czy niektóre leki. Wykluczenie produktów mlecznych z jadłospisu może prowadzić do poważnych niedoborów wapnia oraz witamin B2 i B12. Ważne jest aby w diecie bezlaktozowej koniecznie uzupełniać te składniki odżywcze. Produktami bogatymi w wapń są na przykład ryby jak śledź czy sandacz, fasola, soja, natka pietruszki, mak czy migdały. Witaminę B2 w dużych ilościach można znaleźć w mięsie, kaszy gryczanej, groszku i szpinaku. Dobrym źródłem witaminy B12 są natomiast: mięso, jaja, wątróbka i mleko sojowe.

Rozpoznanie nietolerancji na laktozę

Jeśli istnieje podejrzenie wystąpienia nietolerancji laktozy lekarz stara się potwierdzi diagnozę poprzez badania. Zwykle testy te są nieinwazyjne. Jednym z nich może być badanie pH stolca. Ponieważ niestrawiona laktoza rozkładająca się w jelicie grubym wydziela między innymi dwutlenek węgla oraz kwas mlekowy nadaje ona kwaśne pH stolcowi. Innym testem badającym nietolerancję laktozy może być wodorowy test oddechowy. Pacjent na czczo spożywa określoną dawkę laktozy. Po pewnym czasie lekarz mierzy stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Jego podwyższona wartość wskazuje na nietolerancję laktozy, gdyż wodór jest kolejnym z produktów rozkładu laktozy w jelicie grubym. Możliwe metody diagnozy to badanie poziomu glukozy we krwi po doustnym podaniu laktozy oraz endoskopia z biopsją jelita, która jest już zabiegiem inwazyjnym.

Najważniejsze informacje o laktozie

Laktoza występuje w wielu produktach spożywczych. Poza mlekiem i jego przetworami dodawana jest też często do innych produktów na przykład sosów instant czy ciast. Wraz z wiekiem u wielu osób spada zdolność do jej trawienia, co może prowadzić do nietolerancji. Z powodu powszechnego występowania laktozy w produktach spożywczych dieta wykluczająca laktozę może prowadzić do poważnych niedoborów wielu substancji. Ważne jest więc by taka dieta układana była z myślą o różnorodności spożywanych posiłków i dbaniu o odpowiednią zawartość witamin oraz mikro- i makroelementów. Na szczęście nie każda nietolerancja wymaga całkowitej rezygnacji z laktozy w diecie.