Hirsutyzm- co to takiego?
Hirsutyzm to choroba występująca u kobiet, która objawia się nadmiernym owłosieniem typowo męskim. Do miejsc owłosionych typowo u mężczyzn zalicza się: zarost na twarzy, klatce piersiowej, okolicy sromu, brzuchu i szyi. Choroba może przyjmować dwie postaci: lekką i zaawansowaną. W lekkiej formie ma pochodzenie idiopatyczne, tzn. mieszki włosowe są nadwrażliwe na hormony, a w zaawansowanej wersji kobieta zmaga się z podwyższonym poziomem męskich hormonów. Hirsutyzm może pojawiać się u pojedynczych osobników lub występować rodzinnie. Przykładem jest nadmierne owłosienie w okresie ciąży, kiedy hormony zaczynają wariować.
Hirsutyzm dzieli się na pierwotny i wtórny. W hirsutyzmie pierwotnym stężenie testosteronu u kobiet jest w normie. W hirsutyzmie wtórnym rozróżnia się hirsutyzmy zależnie od pochodzenia: jajnikowego, nadnerczowego, endokrynologicznego, polekowego. Pierwszy z nich może być wywoływany przez guzy jajników wytwarzające androgeny i objawia się bezpłodnością oraz zaburzonym cyklem miesiączkowym. Drugi rodzaj wywoływany jest przez guzy kory nadnerczy wytwarzające androgeny, zespół Cushinga, zespół nadnerczowo płciowy lub otyłość cukrzycową. Hirsutyzm polekowy może być spowodowany przyjmowaniem mocnych leków na bazie hormonów, np. testosteronu, anabolików, glikokortekosteroidów i leków przeciwzapalnych.
Przyczyny hirsutyzmu
Nadmierne owłosienie ciała to objaw różnych chorób, których leczenie zależy od podłoża zespołu objawowego zwanego hirsutyzmem. Przeważnie nadmierne owłosienie ciała wiąże się z zaburzeniami hormonalnymi w organizmie. Dzieje się jednak tak, że przyczyną może być nowotwór lub inne poważne schorzenie. Do nowotworów powodujących nadmierne owłosienie zaliczamy: guzy jajnika, guzy jąder, rak tarczycy, rak nerek. W celu eliminacji nowotworów złośliwych leczy się je onkologiczno-chirurgicznie.
Kolejną przyczyną choroby może być zespół Cushinga, który występuje, jeśli nadmierne owłosienie łączy się z otyłością, nadciśnieniem, rozstępami na skórze, zmęczeniem mięśni, zaburzonym cyklem miesiączkowym i cukrzycą. Choroba to to zespół wieloobjawowy wywołany przez guzy kory nadnerczy. Zespół Cushinga występuje u obu płci, ale najczęściej dotyka kobiety między 20. a 60. rokiem życia.
Kolejną przyczyna może być ujawnienie się hirsudyzmu na skutek stosowania pewnych leków. Zaliczamy do nich np. minoxidol, który używany jest w leczeniu nadciśnienia. Ten lek stosuje się celem leczenia łysienia, ponieważ wywołuje bujny przyrost owłosienia. Również kortykosteroidy wywołują nadmierne owłosienie. Są one stosowane w przewlekłych alergiach.
Stopień owłosienia u kobiet zależy od wielu aspektów, a przede wszystkim od predyspozycji genetycznych, czyli od tego czy w rodzinie również występowało wzmożone owłosienie.
Bardzo ważnym czynnikiem jest rasa gdyż Azjatki i Murzynki mają zdecydowanie mniejsze owłosienie. Kobiety o śniadej, ciemnej cerze bywają bardziej owłosione niż blondynki z jasną karnacją. Stopień owłosienia zmienia się jednak przez całe życie i często jest związany z różnymi stanami fizjologicznymi, które występują u płci żeńskiej. Przykładowo okres pokwitania, ciąża czy menopauza są stanami, którym będzie sprzyjać wzmożony wzrost włosów.
Generalizując, można wyszczególnić następujące przyczyny hirsutyzmu:
- Rasa ludzka,
- Aspekty dziedziczności,
- Przyjmowanie pewnych leków
- Odporność na insulinę,
- Schorzenia nadnerczy,
- Zespół Cushinga,
- Choroby jajników, w tym zespół policystycznych jajników,
- Guz wirylizujący jajnika,
- Hiperprolaktynemia, czyli zawyżone stężenie prolaktyny we krwi,
- Steroidy anaboliczne, danazol, doustne środki antykoncepcyjne z progestagenem.
Diagnostyka hirsutyzmu
Leczenie rozpoczyna się po postawieniu jednoznacznej diagnozy. W celu rozpoznania wykonuje się specjalne badania na stężenie testosteronu, andostendionu i dehydroepidianosteronu. Oprócz tego kobieta poddawana jest badaniu ginekologicznemu i internistycznemu. Wywiad medyczny na temat pacjentki rozpoczyna proces diagnostyki hirsutyzmu. Zadaje się pytania odnośnie historii chorób członków jej rodziny (przebyte choroby, występowanie hirsutyzmu u członków rodziny) a także ustala się czas pojawienia się niepokojącego owłosienia i szybkość jego przyrostu. Charakterystyczne dla zespołu owłosienie pojawia się zazwyczaj na brodzie, nad górną wargą, na plecach, podbrzuszu, dekolcie, w okolicy sutków i na wewnętrznych stronach ud.
Do określenia rozmieszczenia owłosienia i jego nasilenia służy punktowa skala Ferrimana-Gallwaya. Ocenia się okolice zależne od androgenów takie jak górna warga, podbródek, klatka piersiowa, górna i dolna część pleców, górna i dolna część brzucha, górna część ramienia oraz uda. Dla hirsutyzmu liczba punktów musi przekroczyć 6. Ocenia się wzrokowo zewnętrzne narządy płciowe i oznacza stężenia hormonów w konkretnych dniach cyklu miesiączkowego. Do najczęściej wykonywanych badań należy oznaczanie stężenia testosteronu, estradiolu, 17-OH progesteronu, prolaktyny, tyreotropiny, gonadotropin (LH i FSH), androstendionu, SHBG, S-DHEA, PRL oraz insuliny. Oprócz ultrasonografii jamy brzusznej wykonuje się czasem tomografię komputerową.
Leczenie hirsutyzmu
Po diagnozie czas na leczenie, które uwzględnia farmakoterapię, interwencję niefarmakologiczną i kosmetyczną, a czasem nawet leczenie operacyjne. Hirsutyzm wywołany przez nowotwory złośliwe oraz hormonalnie czynne guzy wymaga natychmiastowej interwencji onkologa i chirurga. Terapię glikokortykosteroidami oraz antyandrogenami stosuje się jeżeli został rozpoznany wrodzony przerost nadnerczy, czyli zespół nadnerczowo-płciowy. Jeśli przyczyną są przyjmowane leki, ich dawka lub rodzaj powinien zostać zmieniony. Sposób leczenia zespołu policystycznych jajników uzależniony jest ściśle od oczekiwań pacjentki. W przypadku, gdy pacjentka planuje zajść w ciążę, prowadzi się specjalistyczną terapię ukierunkowaną na indukcję owulacji, a jeśli nie przynosi to efektu wdraża się leczenie operacyjne (laparoskopia). Terapia insulinooporności normuje metabolizm i przywraca regularność cykli miesiączkowych. Drugi przypadek opisuje sytuację w której pacjentka nie chce zajść w ciąże, a tylko unormować cykl, stosuje się leczenie łączące hormony antyandrogenne z pigułką antykoncepcyjną. Jeśli pacjentka jest otyła niezbędna jest redukcja masy ciała. Kiedy przyczyną choroby jest hiperprolaktynemia wdraża się leki z grupy agonistów dopaminy, a dodatkowo w zaburzeniach czynności tarczycy – leczenie uzupełniające. Efekty terapii nie przychodzą z dnia na dzień, dlatego jednocześnie zaleca się zabiegi chirurgiczne usuwające owłosienie z ciała.