Hipotermia – objawy, przyczyny. Jak postępować z wychłodzonym organizmem?

Hipotermia definiowana jest jako stan organizmu, w którym temperatura ciała jest niższa niż przyjęte fizjologiczne 36,6 st C. Taki spadek temperatury spowodowany jest szybką zmianą temperatur w wyniku przebywania w środowisku, które to ciepło odbiera. Spadek temperatury ciała następuje jako efekt oddawania energii do otoczenia w ilościach większych niż energia wytwarzana przez to ciało. Takie sytuacje mają miejsce, kiedy ciało wystawione jest na długie oddziaływanie temperatury niższej od temperatury ciała. Wówczas ciało z układem zewnętrznym dążą do utrzymania homeostazy, czyli termorównowagi. Taki stan możliwy jest, gdy obydwa układy będą w równowadze termodynamicznej, tzn. osiągną takie same temperatury.

Co dzieje się w hipotermii?

Hipotermia powoduje, że ciało hibernuje się, ponieważ procesy życiowe ulegają spowolnieniu. Organizm ogranicza wydatek energetyczny na wszystkie inne procesy niezwiązane z ogrzewaniem ciała. Przykładem jest zmniejszenie zużycia tlenu w procesach biochemicznych, następnie spada zapotrzebowanie na tlen, spada efektywność tych procesów, a w stanach długotrwałego wyziębienia te procesy ustają. Organizm oszczędza tlen dla mózgu, niedotleniając innych narządów poczynając od kończyn dolnych i górnych. W chwili kiedy tego tlenu brakuje również dla mózgu, następuje śmierć organizmu.

Objawy hipotermii

Hipotermię łatwo rozpoznać po charakterystycznych symptomach. Pierwszym objawem są dreszcze. To sytuacja, w której organizm stara się wytworzyć większe ilości ciepła poprzez ruch, gdyż nie jest w stanie utrzymać prawidłowej temperatury ciała. Następnym objawem jest osłabienie całego ciała. Sytuacja staje się poważna, gdy dreszcze ustają. Wówczas organizm oszczędza energię utrudniając wykonywanie wszelkich czynność poprzez osłabianie kończyn. Kolejnym etapem jest zdrętwienie i skurcze jemu towarzyszące.  Wraz ze spadkiem temperatury kolejne objawy zyskują na sile. Przyjęto klasyfikację wychłodzenia według 4 stopni.

Pierwszy z nich obejmuje temperaturę ciała 34-35 stopni Celsjusza. To temperatura, w której osoba może sobie sama pomóc. Takiemu stanowi towarzyszą uczucie zmarznięcia, zimne palce stóp i rak, dreszcze i skurcze mięśni a także zawroty głowy i dezorientacja, drażliwość.

Drugi etap obejmuje temperatury od 30 do 34 stopni Celsjusza i objawy zamieniają się w ból z zimna, skurcze mięśni, osłabiona reakcja na bodźce a także apatia i zaburzenia świadomości.

Ostre objawy pojawiają się w 3 etapie, gdzie temperatura ciała jest nie wyższa niż 30 stopni Celsjusza. Drżenie zmienia się lub ustaje, wzrasta sztywność mięśni, a utrata świadomości postępuje, a osoba zaczyna bełkotać.

Krytyczne objawy pojawiają się poniżej 28 stopni Celsjusza. Wtedy poszkodowany zupełnie traci  świadomość. Wszystkie akcje zaczynają ustawać. Oddech jest nikły lub niewyczuwalny, skóra jest zimna i zaczyna zabarwiać się na sino lub zielono, źrenice nie reagują na światło, ponieważ mózg nie dotlenia się, a puls jest słaby lub niewyczuwalny. Spadek temperatury ciała poniżej 24 stopni Celsjusza najczęściej kończy się śmiercią.

Przyczyny hipotermii

Hipotermia spowodowana jest dłuższym przebywaniem ciała w temperaturze znacznie niższej niż temperatura ciała. Takim środowiskiem może być woda. Zachodzi tam zaburzenie samotermoregulacji. Ponadto woda ma zdolności chłodzące ponad 20 razy większe niż powietrze. Literatura podaje dane odnośnie możliwości przeżycia w zimnej wodzie dotyczące czasu. Generalnie w temperaturze poniżej 10 st. C można przeżyć tyle minut, ile ma temperatura wody. Na możliwości przeżycia ma też stan organizmu. Młody i silny organizm ma większe szanse przeżycia. Dodatkowy wpływ maja również zmęczenie, głód i przebyte choroby.  Czynnikiem hipotermii może być również wychłodzenie przez silny wiatr i zimne powietrze. Skala Beauforta odpowiada odczuwaniu zimna przez organizm. Dodatkowym efektem jest zwiększone parowanie przez powierzchnię skóry, które ochładza organizm. W najgorszym przypadku objęcia ciała hipotermią termoregulacja dotyczy w pierwszej kolejności mózgu a następnie korpusu, zaniedbując kończyny ciała, które przez nadmierne wychłodzenie mogą być nawet amputowane.

Jak postępować z wychłodzonym organizmem?

Pomoc poszkodowanemu z hipotermią oscyluje wokół jednej zasady: ograniczania wszelkich zbędnych ruchów poszkodowanego. Im większy stopień hipotermii tym większe ryzyko nadmiernej utraty energii przez poszkodowanego. Ze względu na to, ze wychłodzony organizm pracuje z opóźnionym refleksem, ponieważ hibernuje się, nie należy zużywać energii potrzebnej do zasilenia płuc, mózgu i serca. Wykonany ruch inicjuje przepływ krwi do kończyny, skąd zimna krew wraca do centrum krwiobiegu. Taka sytuacja może spowodować ostateczne załamanie krwiobiegu. Osobę wychłodzoną należy przenieść w miejsce wolne od wiatru, mrozu i czynników osłabiających. Należy jej zapewnić komfort termiczny. Ogrzewanie powinno następować stopniowo. Dla osoby wychłodzonej już temperatura ciała może wydawać się za wysoka. Należy zdjąć przemoczone ubranie, owinąć kocem czy śpiworem. Jeśli chodzi o napoje to musza być ciepłe ale nie gorące oraz słodkie. Wyklucza się podawanie alkoholu. Ważne jest, aby nie pozwolić temperaturze na opadanie ani zbyt gwałtowne podnoszenie się. Końcowe stadium hipotermii może być mylone ze stanem śmierci. Dlatego nie należy przedwcześnie i pochopnie podejmować decyzji o reanimacji zanim nie stwierdzi się jednoznacznie braku oddechu i krążenia.

Jak chronić się przed hipotermią i zwiększyć szanse na przeżycie?

Przede wszystkim udając się w miejsce, które grozi niska temperaturą należy zabezpieczyć się w wypadku ewentualnego wychłodzenia. Takim miejscem zazwyczaj jest woda. Zatem podczas żaglowania na jachcie należy założyć polipropylenową bieliznę, która odizoluje ciało od wody i nie będzie przewodziła zimna. Inaczej jest z bawełną, która kontaktując się ze skórą szybko ją wychładza, będąc nasiąknięta wodą. Należy mieć ze sobą kapoki, kamizelki ratunkowe oraz kombinezony piankowe. Zdając sobie świadomość z możliwości zatonięcia należy nadać komunikat, podać w nim liczbę załogi, współrzędne przebywania, opis łodzi oraz zabrać ze sobą pirotechnikę , flagi i nóż. Należy zeskoczyć z lodzi do wody w ostateczności a wcześniej zaopatrzyć się w kapoki. Przechodząc na tratwę ratunkową należy uważać, aby nie wpaść do wody. W wodzie należy trzymać się z załogą blisko i razem, ograniczać zbędne ruchy, przyjąć pozycję embrionalną. Nie należy zrzucać ubrania ponieważ stanowi ono pewną barierę ochronną dla zimna. Podczas gwałtownych i niebezpiecznych sytuacji na wodzie należy zmieniać się w obowiązkach na pokładzie i zapobiegać odwodnieniu organizmu.