Amylazy – enzymy trzustkowe i ich rola w organizmie

Czym są amylazy?

Amylazy to grupa enzymów trzustkowych należąca do grupy hydrolaz, których zadaniem jest rozkład skrobii i reszty polisacharydów na cukry proste. Nazywane są trzustkowymi, gdyż wydzielane są przez trzustkę i znajdują się w jej soku. Swoja aktywność wykazują już w jamie ustnej ponieważ występują również w ślinie pod nazwą amylazy ślinowej. W trzustce z kolei znajdują się amylazy trzustkowe. Amylazy wytwarzane są nie tylko w organizmach zwierzęcych ale także w roślinach podczas dojrzewania, np. w owocach, co dodaje im słodkości . Amylaza z ziaren zbóż wykorzystywana jest w produkcji słodu.

Wyróżnia się 3 rodzaje amylazy: alfa, beta i gamma i występują one w przyrodzie. Człowiek zdolny jest do wytwarzania amylaz alfa i gamma. Dawniej amylazę ślinową nazywano ptialiną. W produkcji amylazy biorą udział gruczoły ślinowe, trzustka, błona śluzowa jelita cienkiego, gruczoły mleczne oraz jajniki i jądra.

Enzymy trzustkowe i ich rola w organizmie

Amylaza swoją aktywność rozpoczyna już w jamie ustnej, gdzie ptialina czyli amylaza ślinowa zostaje wydzielana przez ślinianki znajdujące się pod i w okolicy języka. Bodźcem do ich wydzielania jest przekazana do mózgu informacja z receptorów czuciowych o pojawiającym się w jamie ustnej pokarmie. Wówczas amylaz ślinowa uczestniczy we wstępnym rozkładzie cukrów, a dokładniej skrobii na maltozę i dekstrynę. Nastepnie amylaza trafia do trzustki. Trzustka kontynuuje produkcję amylazy trzustkowej i wydziela ja do soku trzustkowego, który trawi podany przez układ trawienny pokarm. Do trawionych makrocząsteczek zaliczamy: skrobię, glikogen i amylopektyny. Rozkładane sa one do cukrów prostych, ponieważ amylaza to enzym glikolityczny.

Zwiększony i zaniżony poziom amylazy

Przy niektórych schorzeniach wykonuje się testy, które potwierdza lub wykluczą podejrzewana diagnozę. Nie inaczej jest z amylazą, której testy wykonuje się w przypadku podejrzenia zapalenia trzustki. Normy amylazy we krwi wynoszą od 25 do 125 U/L, a u osób, które skończyły 60 lat ten poziom będzie zawyżony do przedziału 20-160U/L. Pobranie amylazy polega na pobraniu krwi z żyły odłokciowej. Test ten jest zatem łatwy w wykonaniu. Zaobserwowany podwyższony poziom amylazy w surowicy może zwiastować: zapalenie trzustki, uszkodzenie ślinianek, świnkę, niewydolność nerek a także zapalenie otrzewnej lub nawet niektóre nowotwory złośliwe. Inne powody, przez które poziom amylazy został zwiększony to: wrzód dwunastnicy, który przebił się przez ściane narządu, niedrożność jelit, kamica żółciowa, kamica trzustkowa, ostre zapalenie nerek i kwasica ketonowa w cukrzycy.

Posługując się liczbami: amylaza o poziomie przekraczającym 150 U/L może mówić o ostrym zapaleniu trzustki. Warto wiedzieć, że stężenie amylazy jest największe po ujawnieniu się objawów choroby, czyli po ok 10 godzinach . Taki podwyższony poziom amylazy może utrzymywać się w organizmie przez kilka dni.

Idąc w odwrotna stronę, można także szukać przyczyn obniżonego poziomu amylazy we krwi. Taki poziom, nizszy niż wskazuje norma może świadczyć o: martwicy trzustki, kamicy żółciowej, tyreoksykozie, zawale serca czy zatruciu.

Zupełnie innym zjawiskiem jest makroamylazemia, która mówi o podniesionym poziomie amylazy we krwi już od urodzenia. Wyniki takich osób pokazują normę w moczu, ale nadmiar stężenia we krwi.  Taki stan organizmu spowodowany jest przez łączenie się ze sobą cząsteczek amylazy w kompleksy z immunoglobulinami. To dlatego wciąż stanowią wysoką frakcję we krwi a w moczu nie – ponieważ rozmiary cząsteczek są zbyt duże, aby mogłyby przefiltrowane przez nerki, dlatego krążą we krwi.

Wskazania do badania amylazy

Badania amylazy nie należą do spektrum działań podstawowych, a ich wykonanie musi być poparte i uzasadnione. Generalnie badania na stwierdzenie poziomu amylazy we krwi wykonuje się gdy:

• Podejrzewa się ostre zapalenie trzustki lub kamice trzustki, czemu towarzyszy ból brzucha a także wymioty i biegunka,
• Podejrzewa się przewlekłe zapalenie trzustki czemu towarzyszą nieustające bóle w jamie brzusznej skojarzone z utratą wagi, biegunkami tłuszczowymi i spożywaniem nadmiernych ilości alkoholu,
• Podejrzewa się perforację ścian narządów tworzących układ pokarmowy lub ich owrzodzenia a także niedrożność jelita i zmiany niedokrwienne jelit,
• Podejrzenie chorób ślinianek, np. nowotworu lub ich zapalenia którym towarzyszy zatkanie przewodu wydzielającego ślinę i zwiększenie objętości gruczołu ślinowego.

Jak przygotować się do badania amylazy?

Technika wykonywania badania nie jest skomplikowana. Warto jednak zapoznać się z przebiegiem badania i posiąść wiedzę, jak się do niego przygotować, aby wynik był rzetelny.

Badanie z surowicy uwzględnia pobranie próbki krwi z żyły odłokciowej do probówki próżniowej. Materiał pobiera się z najlepszej lokalizacji żył w dole łokciowym. U dzieci technika jest nieco inna i polega na nacięciu nożem lekarskim skóry i wywołaniu w ten sposób krwawienia. Próbka poddawana jest analizie na zawartość poziomu enzymów. Przed badaniem należy wystrzegać się napojów alkoholowych i odstawić pewne leki, których przyjęcie mogłoby sprawić, że wynik będzie sfałszowany.

Ze względu na krótki okres półtrwania amylazy w surowicy wykonuje się również badania z moczu, które ułatwi rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki. Badanie polega na analizie próbki moczu zamkniętej w jałowym pojemniku. Mocz musi być oddany na czczo, najlepiej po przebudzeniu. Powinien to być mocz tzw. środkowego strumienia.